Zagadkowe "baby pruskie"

11 paź Zagadkowe „baby pruskie”

Posted at 16:22h in Przywiezione ze świata by Robert

Nasze ziemie wciąż kryją wiele tajemnic i im dalej sięgniemy w przeszłość, tym więcej znajdziemy pytań bez odpowiedzi. Dziś chciałbym Wam przybliżyć pewną tajemnicę i opowiedzieć czym są baby pruskie, które są jednym z niewielu materialnych śladów pozostawionych po Prusach na ziemiach polskich.

Prusowie byli ludem bałtyckim zamieszkującym w średniowieczu tereny między Pomorzem, Mazowszem, Litwą, Bałtykiem (wybrzeże Bałtyku między dolną Wisłą a dolnym Niemnem) oraz rzeką Niwą. Obecnie jest to terytorium województwa warmińsko-mazurskiego, fragment województwa pomorskiego oraz rosyjski obwód kaliningradzki. Ziemie pruskie zostały podbite w XIII wieku przez Zakon krzyżacki.

Czym są baby pruskie?

Baby pruskie są kamiennymi posągami, których historia prawdopodobnie sięga średniowiecza. Posągi, które odnaleziono mają wysokość do półtora metra i przedstawiają prawdopodobnie mężczyzn. Można z nich odczytać rysy twarzy, rytualny róg (służący do picia) trzymany w prawej ręce, w lewej zaś broń. Kilka rzeźb prawdopodobnie nie przedstawia wojowników, ponieważ ręce postaci są złożone w krzyż na piersiach oraz nie trzymają oręża.

Baby wykonywano z kamieni polnych, kształtem przypominających ludzkie ciało. Rzeźby prawdopodobnie wykonano przy pomocy prostych narzędzi i ich rzeźbienie było czasochłonne, a efekt… wydaje się mało okazały ze współczesnego punktu widzenia. Do tej pory odnaleziono ponad 20 rzeźb. Najwięcej bab znaleziono w okolicach Iławy i Bartoszyc.

Gdzie można zobaczyć baby pruskie?

Rzeźby z rejonu Iławy – z Bronowa, Gałdowa, Mózgowa, Susza są eksponowane przed Muzeum Archeologicznym w Gdańsku od strony Motławy. To właśnie te rzeźby zainspirowały mnie do zgłębienia tego tematu.

4 kolejne baby znajdują się na dziedzińcu zamku Kapituły Warmińskiej w Olsztynie. Pojechałem do Olsztyna specjalnie po to, by zrobić te zdjęcia.

Baba z Bratiana znajduje się na dziedzińcu Ratusza Staromiejskiego w Toruniu, jedna z bab znajduje się w fundamencie kościoła w Prątnicy, jedną znaleziono podczas podczas wykopalisk w Poganowie.

Ponadto dwie rzeźby znajdują się w Bartoszycach. Ich historia jest najlepiej udokumentowana ze wszystkich odnalezionych „bab”. Jedna z nich przez kilkaset lat stała w bartoszyckim kościele św. Jana Chrzciciela. Drugi zaś, zwany „Gustebalda” stał w XVIII wieku przed gospodą przy Bramie Królewieckiej, skąd został przeniesiony na rynek Starego Miasta. Potem stał jeszcze przed szkołą, na wzgórzu zamkowym, a ostatecznie w 1902 roku obie rzeźby stanęły na skwerze, gdzie stoją to dzisiaj. Są wpisane do rejestru zabytków archeologicznych.

Legenda o Gustebaldzie

Legenda pochodzi z okolic Bartoszyc i mówi o królowej Prusów – Gustebaldzie, która uratowała życie Rybiego Króla, za co otrzymała magiczny kamień umożliwiający rozumienie mowy zwierząt, roślin i wiatru. Jedynym warunkiem było niepokazywanie nikomu kamienia. Pewnego dnia Wiatr przyniósł wieść o nadciąganiu Krzyżaków – jednak nikt Gustebaldzie nie uwierzył, więc jako dowód królowa pokazała kamień poddanym i w tej chwili sama zamieniła się w kamień.

Znaczenie bab pruskich w kulturze

Niestety nie znamy genezy i funkcji bab pruskich i najprawdopodobniej nigdy ich nie poznamy. Istnieje kilka hipotez na temat ich znaczenia w kulturze, ponieważ historycy i archeolodzy nie są zgodni w tym temacie:

mogły powstać na zlecenie Krzyżaków i być używane w turniejach rycerskich lub jako stereotypowe przedstawienie Prusa,
w pruskim folklorze mogły przedstawiać postacie zaklęte w kamień za swoje przewinienia,
mogły to być posągi pruskich bohaterów, wodzów,
mogły przedstawiać wizerunki pogańskich bóstw lub mieć inne mistyczne znaczenie,
istnieje także teoria, że rzeźby przywędrowały z Azji, gdzie podobne rzeźby stawiano na grobach wojowników.

Autorem zdjęcia baby pruskiej z Torunia jest Margoz. Zdjęcie udostępnione na licencji CC-SA 4.0. Autorem zdjęcia baby pruskiej z Torunia jest Stzstz. Zdjęcie udostępnione na licencji CC-SA 3.0. Pozostałe zdjęcia są mojego autorstwa.