Plac Teatralny w Bydgoszczy. Historia jednego zdjęcia #6

Tematem szóstej części cyklu „Historia jednego zdjęcia” będzie Plac Teatralny w Bydgoszczy, a właściwie jego północna część. Inaczej niż w poprzednich dwóch artykułach, dzisiaj opowiem o miejscu i budynkach, które nadal istnieją, każdy z bydgoszczan je zna, a wielu z nich codziennie je ogląda. Przyjrzymy się dzisiaj północnej części Placu Teatralnego.

Prawda, że każdy z Was zna ten widok? Znają go też Wasi rodzice, dziadkowie, może pradziadkowie. Dowiedzmy się czegoś więcej o tym miejscu.

Nazwy Placu Teatralnego

Przez większość swoich dziejów plac nosił nazwę Teatralnego, ponieważ od I połowy XIX wieku znajdował się na nim teatr. Wyjątek stanowiły lata PRL, gdzie nazwy placu były ideologiczne.

Kamienica przy ulicy Focha 2

Po lewej stronie widzimy kamienicę przy ul. Focha 2. Została ona wybudowana w latach 1900-1901. Dom zaprojektował bydgoski architekt Karl Bergner, na zlecenie Maxa Zweinigera – właściciela manufaktury kapeluszy, mieszczącej się na placu Teatralnym.

Na parterze budynku znajdowały się lokale usługowe i handlowe – m.in. sklep z futrami i kapeluszami Zweinigera, działający w Bydgoszczy od 1893 roku oraz sklep z cygarami, który w XX-leciu międzywojennym został zastąpiony przez sklep ze słodyczami.

Pierwotnie budynek posiadał wieżyczkę – galerię, która jednak nie dotrwała do współczesności. Druga różnica, którą widać na pierwszy rzut oka to brak arkad na parterze. Te zostały zaprojektowane dopiero w 1940 roku przez innego znanego w Bydgoszczy architekta – Jana Kossowskiego – na zlecenie niemieckich władz okupacyjnych.

Kamienica powstała w miejscu innego, mniejszego domu z I połowy XIX wieku. Widoczny budynek posiada wyraźne cechy secesyjne – głównie ornamenty roślinne – i typowo dla architektury secesyjnej stara się zrywać z naśladowania stylów dawnych epok. Elementy sztukatorskie pochodzą jednak z fabrycznie tworzonych, wielokrotnie powielanych elementów. Niemniej jednak, kamienica posiada walory estetyczne i pomimo istotnej przebudowy na parterze ciągle może się podobać.

Kamienica przy ulicy Jagiellońskiej 2

Przyjrzyjmy się teraz drugiej stronie zdjęcia. Kamienica zlokalizowana przy ulicy Jagiellońskiej 2 jest nieco młodsza niż jej opisywany wcześniej sąsiad. Zbudowano ją w 1912 roku, a więc zaledwie 11 lat później, ale oba budynki stylistycznie dzieli przepaść.

Zbudowano ją w stylu wczesnego, klasycyzującego modernizmu. Na tle sąsiednich budynków ten wyróżnia się nowoczesną, masywną bryłą, funkcjonalnym układem pomieszczeń i zupełnie inną formą dekoracji elewacji. Nie znajdziemy tu bogatych ornamentów i detali sztukatorskich jak w zaledwie 10 lat starszych kamienicach. Budynek zdobią tylko stonowane, klasycyzujące, uproszczone formy. Podobnie jak oddany do użytku rok wcześniej dom towarowy „Kaufhaus Conitzer & Söhne” na pewno wzbudzał zainteresowanie bydgoszczan, ze względu na swoją odważną i nowatorską elewację. Mimo upływu lat, uważam, że budynek wciąż robi to samo wrażenie – na tle sąsiadujących budynków jest odważny i wielkomiejski.

W 1940 roku Jan Kossowski zaprojektował arkady na parterze – ponownie na zlecenie niemieckiego okupanta.

Na parterze i I piętrze przewidziano lokale handlowe i usługowe, a wyżej luksusowe mieszkania dla najbogatszych bydgoszczan. W budynku znajdowała się kawiarnia „Palast Cafe”, a w II RP kawiarnia „Wielkopolanka”. Przez wiele lat w kamienicy działała kawiarnia-bar-dyskoteka „Savoy”, która została zamknięta dopiero w 2017 roku. Działała tu księgarnia znanego działacza społecznego Narcyza Gieryna, a pierwszy właściciel kamienicy otworzył tu swój sklep firmowy. Od 2010 do 2012 roku w kamienicy działała Cafe Pianola, której wyróżnikiem była obecność fortepianów z kolekcji Andrzeja Szwalbego oraz ciekawe wydarzenia kulturalne. Od 2015 roku Urząd Miasta Bydgoszczy próbuje sprzedać lub wydzierżawić budynek, który w tej chwili jest niemal całkowicie pusty.

Budynek powstał na zlecenie Otto Pfefferkorna – właściciela fabryki mebli. Zaprojektował go berliński architekt Heinrich Gross, a nadzór nad budową sprawował bydgoski architekt Rudolf Kern.

Budynek podobnie jak kamienica Maxa Zweinigera jest kamienicą narożną, ale w odróżnieniu od niej, tu narożnik jest mocno zaokrąglony, co jest kolejnym zwiastunem nadchodzącej nowej epoki w architekturze – modernizmu.

Kościół Klarysek Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bydgoszczy

Przejdźmy w końcu do budynku w samym środku kadru, czyli kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Gdy wokół niego kolejni architekci budowali coraz to nowsze, większe, okazalsze domy, on stał prawie niezmienny od setek lat. Trochę jakby transcendentny, poza czasem.

Początków obecnego kościoła należy szukać w XVII wieku i są one związane z przybyciem w 1615 roku do Bydgoszczy zakonu klarysek. W 1616 roku zakon otrzymał od władz miejskich działkę i nieruchomość na Przedmieściu Gdańskim, na której wkrótce rozpoczęto budowę świątyni.

W miejscu, gdzie obecnie stoi świątynia, wcześniej stał drewniany kościół szpitalny ufundowany przez bydgoszczan w 1448 roku. Ponad 100 lat później, w 1582 roku rozpoczęto w tym miejscu budowę pierwszego kościoła murowanego. Budowniczy kościoła zakonu klarysek wykorzystali istniejącą starszą świątynię i stała się ona prezbiterium dla nowego, znacznie większego kościoła. Budynek został konsekrowany 21.09.1645 roku.

Złe czasy dla budynku nastały w XIX wieku. 3.11.1835 roku władze miejskie przejęły budynki klasztorne i kościół. Początkowo w świątyni urządzono magazyn wyrobów spirytusowych, następnie zakład oczyszczania miasta, a niedługo później remizę straży pożarnej. W zachodniej części budynku od 1841 roku działała waga miejska. Na chórze znajdował się magazyn Towarzystwa Historycznego dla Odwodu Nadnoteckiego, które działało od 1880 roku.

Każda nowa funkcja budynku wymuszała pewne zmiany w konstrukcji budynku, powodując jego stopniową dewastację i utratę walorów kulturowych.

Budynek odzyskał pierwotną funkcję dopiero po powrocie Bydgoszczy do Polski, w 1920 roku. Niemal od razu przystąpiono do prac budowlanych i konserwacyjnych, by przywrócić świątyni dawny blask. W 1922 roku kościół został ponownie konsekrowany i do dzisiaj służy celom religijnym.

Miejsce jak z pocztówki

Trzy budynki widoczne na zdjęciu to zaledwie część ciekawej architektury i bogatej historii tego miejsca. Każdy z budynków zapewne widzieliście na wielu, wielu zdjęciach i pocztówkach – zarówno współczesnych jak i archiwalnych. Pewnie wielu z Was zgodzi się z teorią, że to miejsce jest ikoniczne dla naszego miasta. Widoczne na zdjęciu budynki możemy obserwować i fotografować z różnych perspektyw i kierunków – przekonajcie się sami – jak te trzy całkowicie różne budynki ciekawie korespondują ze sobą i z okolicą. Sprawdźcie jak zdobią plac od strony ulicy Gdańskiej, Jagiellońskiej, Focha i oczywiście od strony Starego Rynku.

Tramwaje na Placu Teatralnym w Bydgoszczy

Na zdjęciu widzimy jeszcze tramwaj na ulicy Gdańskiej. Tramwaje pojawiły się na placu Teatralnym w 18.05.1888 roku. Początkowo był to tramwaj konny, a od 1896 roku elektryczny. W czasie, gdy było wykonane to zdjęcie, tramwaje kursowały na trzech trasach:

Plac Teatralny w tym okresie stanowił główny punkt przesiadkowy, ponieważ krzyżowały się na nim wszystkie 3 linie tramwajowe.

Bibliografia

• Iwona Jastrzębska-Puzowska, Od miasteczka do metropolii. Rozwój architektoniczny i urbanistyczny Bydgoszczy w latach 1850-1920, Toruń 2006.
• Antoni Czachorowski, Atlas historyczny miast polskich. Tom II Kujawy, zeszyt 1 Bydgoszcz, Toruń 1997.
  Janusz Umiński, Bydgoszcz. Przewodnik, Bydgoszcz 1996.
• Słownik toponimów miejskich Bydgoszczy: praca zbiorowa, Bydgoszcz 2008.
• Bo to jest Bydgoszcz: praca zbiorowa, Bydgoszcz 1999.
• Piękna stara Bydgoszcz: praca zbiorowa, Bydgoszcz 2007.

Zdjęcie pochodzi ze strony fotopolska.eu. Wielokrotnie spotykałem je w szeroko pojętym internecie i mimo szczerych chęci nie znalazłem informacji o jego autorze. Jeśli posiadasz udokumentowane prawa autorskie do tego utworu skontaktuj się proszę ze mną.

Schemat sieci komunikacji miejskiej w Bydgoszczy z 1912 roku jest mojego autorstwa.