Nowa dzielnicy Bydgoszczy. Historia jednego zdjęcia #3

W trzeciej części cyklu „Historia jednego zdjęcia” przenosimy się do północno-wschodniej części centrum Bydgoszczy. Jesteśmy na alejach Adama Mickiewicza, a na zdjęciu widzimy jej północną pierzeję. Przyjrzyjmy się temu miejscu bliżej. Tu właśnie powstaje nowa dzielnica Bydgoszczy.

Jeszcze niedawno ściernisko… a teraz powstaje nowa dzielnica Bydgoszczy

Jeszcze pod koniec XIX wieku w tym miejscu było szczere pole, zwane Hempelscher Felde.

Druga połowa XIX wieku i początek wieku XX były niezwykle pomyślnym okresem dla naszego miasta. W 1850 roku Bydgoszcz i przedmieścia zamieszkiwało ok. 20 tys. mieszkańców, a pół wieku później już prawie 80 tys. W ciągu 100 lat miasto zmieniło się z małej mieściny w jedno z większych miast na terenie zaboru pruskiego.

W związku z tak dynamicznym rozwojem, pusta przestrzeń leżąca w centrum miasta musiała zostać w końcu wykorzystana. Pierwsze plany zabudowania Hempelscher Felde pojawiły się w 1896 roku, a kolejne w 1903 roku.

Obszar ten został objęty projektem urbanistycznym „miasta – ogrodu”, który zakładał m.in. przyjazne relacje człowieka, architektury i zieleni. Moim zdaniem to najlepsza koncepcja urbanistyczno – architektoniczna jaka została zrealizowana w naszym mieście.

Aleje Mickiewicza zostały wyznaczone w 1903 roku. Od momentu powstania była to dwupasmowa ulica z pasem zieleni i szpalerami drzew.

Park Jana Kochanowskiego w Bydgoszczy

Po lewej stronie zdjęcia widać powstający park. Został on wyznaczony w 1901 roku i oczywiście był ważnym elementem idei „miasta – ogrodu”. Starannie przeprowadzony proces kształtowania parku trwał kilka lat. Do 1920 roku i w czasie II wojny światowej park nosił nazwę Bismarck Garten. Od 1920 roku nazywany jest parkiem Kochanowskiego. W 1960 roku w parku stanęła rzeźba Łuczniczki – jednej z ikon naszego miasta.

„Miasto-ogród” i jego architektura

Jako, że nowopowstająca dzielnica miała być reprezentacyjną częścią miasta, kamienice, które budowano m.in. przy Al. Mickiewicza nie ustępowały architekturą i gabarytami swoim odpowiednikom z innych miastach Prus i całej Europy.

Spójrzmy zatem na zabudowę widoczną na zdjęciu. Od góry zdjęcia widzimy kompleks budynków zlokalizowany pod numerami 1, 3, 5 i 7. Ich fasady możemy określić jako secesyjne, budowane zgodnie z niemiecką odmianą secesji – Jugendstil.

W kompozycji budynków przeważają spokojne formy, urozmaicone wykuszami oraz pionami balkonów i loggii o falujących liniach, falistymi szczytami oraz łukowymi zamknięciami okien i portali. Dekoracje łączące motywy organiczne z geometrycznymi zamknięte zostały w formach prostokąta i kwadratu, zgrupowane w szlakach i fryzach. Nawiązywano również do baroku poprzez zastosowanie przekrytych kopułami ryzalitów i wieżyczek zwieńczonych hełmami.¹

Kamienice zlokalizowane pod numerami 1, 5, 7 i 9 zaprojektował Rudolf Kern – niemiecki architekt projektujący w Bydgoszczy w latach 1903 – 1914. Zamieszkał w kamienicy narożnej, przy Al. Mickiewicza 1. W kamienicy pod numerem 9, w latach 1905-1921 znajdowała się siedziba Bydgoskiego Konserwatorium Muzycznego.

Kamienicę zlokalizowaną przy Al. Mickiewicza 3 zaprojektował Erich Lindenburger. Dalej widzimy przerwę w zabudowie. Jest to miejsce, w którym powstanie narożna kamienica, przy skrzyżowaniu z ulicą 20 stycznia 1920 roku.

Dalej widzimy kamienicę i 3 okazałe wille. Ostatnia, która tylko częściowo załapała się na zdjęcie, to trzeci dom Józefa Święcickiego, architekta doskonale znanego wszystkim bydgoszczanom, który zaprojektował najbardziej okazałe i reprezentacyjne budynki w centrum Bydgoszczy.

Kiedy wykonano zdjęcie?

Można to wydedukować na podstawie obiektów, które widać na zdjęciu:

• ulica została wyznaczona w 1903 roku,
• park tworzono od 1901 roku i na zdjęciu widać, że roślinność jest bardzo młoda,
• kamienice pod numerami 1, 3, 5, 7, 9 wybudowano w latach 1903 – 1906,
• willa Józefa Święcickiego została wybudowana w 1906 roku,
• na zdjęciu nie ma jeszcze kamienicy narożnej, na skrzyżowaniu Al. Mickiewicza z ul. 20 stycznia 1920 roku. Wybudowano ją w latach 1905 – 1911.

Składając zebrane daty, mogę wnioskować, że zdjęcie wykonano między 1906, a 1910 rokiem, ale moim zdaniem bardziej prawdopodobne jest, że wykonano je ok. 1906 – 1908 roku, ponieważ na zdjęciu nie widać jeszcze prac przy budowie ww. kamienicy narożnej.

Pachnie nowością

Na zdjęciu widzimy więc niemal nowiutkie Aleje Mickiewicza, wraz z jeszcze pachnącymi nowością kamienicami i willami, które swoimi fasadami zwiastują nadejście nowego stylu w architekturze – secesji, a później modernizmu. Z kolei układ przestrzenny zdaje się obiecać mieszkańcom, że nowa dzielnica będzie dobrym miejscem do życia i będzie wolna od wad budownictwa XIX-wiecznego.

Jak zmieniała się nazwa Alej Mickiewicza w przeszłości

Bibliografia

M.Czachorowska, Słownik toponimów miejskich Bydgoszczy, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 2008.
M.Badtke, Zielone miasto – Bydgoszcz, Bydgoszcz 2007.
J.Umiński, Bydgoszcz. Przewodnik, Bydgoszcz 1996.

Zdjęcie pochodzi z szeroko pojętego internetu i najprawdopodobniej przeszło już do domeny publicznej. Jeśli jednak posiadasz udokumentowane prawa autorskie do tego zdjęcia, odezwij się proszę do mnie.

Przypisy

¹ Bręczewska-Kulesza Daria, Wielkomiejska kamienica czynszowa w Bydgoszczy na przełomie XIX i XX wieku. [w.] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. Zeszyt 12. Pracownia Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2007

² Wikipedia – Architektura secesji. https://pl.wikipedia.org/wiki/Architektura_secesji. Dostęp 27.01.2019